Hollands bewind - Teralfene

Brusselschen Steenweg. Die voormiddag passeerde daar in een behoorlijke draf een

colonne van rijtuigen met daarin het kersverse koningspaar Willem I en

Wilhelmina met hun gevolg. Ze waren 's ochtends vertrokken vanuit het paleis van

Laken en hier op doortocht om de steden Aalst, Gent en Brugge te bezoeken. Hun

intrede even later te Aalst gebeurde naar verluid met veel pracht en praal. De

personaliteiten van de stad kwamen Willem en Wilhelmina aan de Zeebergbrug

tegemoet. Er was een triomfboog opgesteld aan de Pontstraat en Willem I

inspecteerde daar 15.000 man cavalerie.

Het was bijlange niet de eerste of de laatste keer dat er 'schoon volk' kwam

voorbij gereden op Hekelgems én Essens grondgebied. De Steenweg was immers

veruit de snelste route tussen Brussel en de westelijke provincies van het land.

Op 9 september 1815 bijvoorbeeld kwam dezelfde kolonne hier opnieuw in de andere

richting langs 's avonds op terugweg naar Laken. Maar ook bij latere

dienstreizen reed Koning Willem I hier voorbij, namelijk op 7 juli 1817 (met

retour op 12 juli 1817) én een laatste keer op 6 juni 1829. In de Nederlandse

Staatscourant van die tijd, die nu digitaal raadpleegbaar is, kan men de

preciese timing van deze koninklijke reizen natrekken. Er werd in die oude

kranten vaak lyrisch bericht over de geestdrift die er blijkbaar heerste én over

het enthousiasme waarmee Willem I hier in de meeste "Zuid-Nederlandse" steden

werd ontvangen door de bevolking, vooral dan de eerste jaren van zijn bewind.

Na de Franse aftocht hadden de geallieerden de Nederlandse koning in 1815 immers

ook hier in België in het zadel geholpen en maakten we 15 jaar deel uit van het

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830). De koninklijke familie en de

regering verbleven (en zetelden) afwisselend de ene keer in het noorden en de

andere keer in het zuiden. De meeste burgervaders en gemeentebesturen konden

gewoon blijven zitten. Hier te Teralfene was Jan Baptiste Van Nieuwenhove al

sinds 1812 aan het eind van de Franse tijd de 'maire' van dienst geworden.

Vervolgens kon hij ook gedurende de hele periode van het 'Hollands Bewind' de

burgervader blijven, eerst als "meyer" en vanaf 1826 sprak men van

"burgemeester".

In plattelandsgemeenten werden er gedurende dit 'Hollands bewind' geen

gemeenteraadsverkiezingen gehouden, enkel zeer beperkte onrechtstreekse

verkiezingen voor de leden van de provinciale staten. Om de gezagsgetrouwheid te

bevorderen werden de twee schepenenen en de raadsleden van Teralfene aangeduid

vanuit die provinciale staten (Zuid-Brabant) en werd de burgemeester nu benoemd

door Koning Willem I. Gedurende de Franse annexatie was de verfransing hier op

politiek vlak grondig doorgevoerd. In die mate zelfs dat ook nog tijdens de

eerste helft van het Hollands Bewind de gemeentesecretaris van Teralfene hier

ijverig de politieke belissingen in het Frans bleef noteren tot en met 1822, al

verliepen de gemeenteraadszittingen ongetwijfeld in het Teralfens dialect. De

bestuurstaal (*) werd pas terug het Nederlands te Teralfene vanaf 1823,

gestimuleerd door de vernederlandsingspolitiek van Willem I.

-----------------------------------------------------

(*) De bestuurstaal, dat wil zeggen de taal waarin de gemeentelijke

vergaderingen genoteerd werden, was ook hier in Teralfene na het eind van het

ancien regime (1795) snel overgegaan van het Nederlands naar het Frans.

Uiteraard was de Franse annexatie daar niet vreemd aan. Maar zelfs gedurende de

eerste jaren onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bleef de

gemeentesecretaris hier zowat alles ijverig in het Frans noteren tot 1822, ook

al vergaderende men ongetwijfeld in het plaatselijke dialect (het Teralfens).

Pas vanaf 1823 begon de vernederlandsingspolitiek van Willem I vruchten af te

werpen en werden de gemeenteraadsbesprekingen van Teralfene in het Nederlands

genoteerd. Na de Belgische onafhankelijkheid (1830) bleef dit de eerste jaren

ook nog het geval maar in 1837 kreeg Teralfene een nieuwe gemeentesecretaris en

deze greep terug naar het Frans als bestuurstaal. In de lange periode 1838-1878

werd nog slechts heel zelden een gemeenteraadszitting in het Nederlands

genoteerd, bijvoorbeeld bij verkiezingen of als men een ruimere medewerking van

de bevolking nodig had. Na 1878 kreeg het Nederlands hier terug de bovenhand als

bestuurstaal. BESTUURSTAAL TE TERALFENE:tot 1795: Nederlands1796-1822:

Frans1823-1837: Nederlands1837-1878: Frans (uitzonderlijk Nederlands)na 1878:

Nederlands

-------------------------------------------------------

Op 30 augustus 1826 verscheen volgend artikeltje dat Teralfene aanbelangt in het

regeringsgezinde (dus pro-Willem I) tijdschrift De Argus. Dit nederlandstalige

blad, dat vanuit Brussel verspreid werd, had maar een kleine oplage en heeft

slechts enkele jaren bestaan:

"Te Aalst heeft dezer dagen een feest plaats gehad, dat men in de waarachtige

zin des woords een Nationaal feest mag noemen. Sedert eenige jaren verloor de

Aalster hop haren roem, hetwelk veroorzaakt werd door het verzuim der plukkers.

Het mindere vertier, de roem der Engelsche en Fransche hop bragten onze

landgenooten tot nadenken, met dat gevolg, dat de maatschappij van koophandel

aldaar eene gouden en twee zilveren eerepenningen uitloofde, aan die gemeenten,

welke gedurende een jaar de beste hop ter waag zouden leveren: de gemeenten

Teralphen, Erembodegem, en Aelst-Meijlbeke behaalden deze prijzen, en wel de

eerste de gouden en de beide laatsten de zilveren eerepenningen.

De heer Wolfsoetens deed bij deze gelegenheid eene korte redevoering in de

landstaal, die allezins doel trof, en even zoo wel de aandacht verdiende om de

daarin voorkomende Vaderlandsche gevoelens, als om de bewerking van het opstel.

Men berekende dat de inwoners der naburige plaatsen, ten getale van meer dan

6000 waren opgekomen; de Burgemeesters der bekroonde dorpen namen vervolgens met

hunne landslieden den maaltijd aan, welke deze vreugde als het ware bekroonde.

Het spreekt wel van zelf, dat de regeringsleden van Aalst dit waar

Vaderlands-volksfeest met hunne tegenwoordigheid vereerd hebben.. " (De Argus,

30 augustus 1826)

Een gouden medaille in 1826 dus voor de Teralfense hop ! Burgemeester Van

Nieuwenhove heeft dit ongetwijfeld met grote fierheid (én met een maaltijd)

gevierd op het grote volksfeest te Aalst waarvan sprake. Het was immers ook een

grote prestatie van zijn kleine dorp. Teralfene behoorde op dat moment al

ongeveer dertig jaar niet meer tot "de Vlaanders". Het was sinds 1795

terechtgekomen bij het (Franse) Departement de la Dyle hetwelke sinds 1815

herdoopt was tot de provincie Zuid-Brabant. Maar in het naburige Aalst was men

ons dorp, en vooral de kwaliteit van de Teralfense hop gelukkig niet vergeten.

Opvallende toon in de tekst is de vaderlandslievendheid die men in dit soort

positieve artikels probeerde te beschrijven en te stimuleren. Men hoopte vooral

dat het nationaal gevoel vóór het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zou

versterkt worden. Het grote belang dat aan de landstaal, het Nederlands, werd

gehecht blijkt ook uit dit artikel.

De hogere klasse en de politieke elite waren echter sterk verfranst ook in

Vlaanderen en in Brussel. Gestimuleerd door de taalpolitiek van Willem I

probeerde de Vlaamse schrijver en taalminnaar Jan Frans Willems in die periode

weerwerk te bieden, waardoor hij later wel eens verdacht werd van orangistische

sympathieën. In 1824 haalde J.F. Willems bijvoorbeeld het werk van de Teralfense

pastoor-dichter De Vleeshoudere, die anderhalve eeuw eerder had geleefd, van

onder het stof. Willems bewierrookte het talent van de zeventiende eeuwse

Teralfense pastoor als volgt in een van zijn publicaties:

"Peeter De Vleeschoudere , pastoor van Ter Alphene. Déezen godvrugtigen Dichter

, gebooren te Brussel, en gestorven binnen Ter Alphen by Aelst, den 28 September

1679 verdient , myns erachtens, byzonderen lof, om zyne zuyvere tael. Men vind

by hem geene dichterlyke verrukking, of verhevene beeldsieraeden, maer blanke

godvrugt en hartelykheyd. Hy dichtte om door iedereen verstaen te worden."

(Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde ... , J.F. Willems,

1824)

In Teralfene kreeg burgemeester Van Nieuwenhove vanaf 1827 als rechterhand

Guilelmus Guldemont ('eersten assessor' (schepen)) toegewezen. Deze was

herbergier aan de kerk en hield zich bezig met de organisatie van de

'schutterij' in Teralfene, een soort van vaderlandslievende, maar verplichte

burgermilitie die onder koning Willem I nieuw leven was ingeblazen. Het was de

bedoeling dat de schutters de plaatselijke rust en orde zouden handhaven, maar

ze konden tentijde van oorlogen ook ingezet worden ter versterking van het

leger. In het register van het schepencollege vinden we voor de jaren 1828 en

1829 de verslagen van tal van bijeenkomsten in de herberg van Guilelmus

Guldemont voor de lotingen onder de jonge mannen van het dorp die daartoe nodig

waren.

In de collegeverslagen van die jaren valt het trouwens op dat eerste schepen

Guldemont zijn voornaam uitdrukkelijk in de Nederlands versie "Willem" liet

noteren. Geboren als Guillaume (of Guilelmus) kon het op dat ogenblik in zijn

functie duidelijk geen kwaad om te benadrukken dat zijn voornaam dezelfde was

als die van de koning. "Willem GULDEmont" , kan het nog Hollandser eigenlijk ?

En in guldens werd er uiteraard volop gerekend en betaald in die jaren. Ook alle

begrotingen werden hier in guldens opgesteld, maar dat was niets nieuws want ook

in het ancien regime was de gulden hier vaak de meest gebruikte munt geweest. En

als de Dender hier alweer eens buiten zijn oevers trad, iets wat regelmatig

gebeurde, en de Mansbroeken deed vollopen tot aan het dorpscentrum, kreeg

Teralfene zowaar het uitzicht van een Hollands dorp aan het IJsselmeer.

Tenminste als men de vele hoplochtingen én herbergen hier even buiten

beschouwing laat.

Vandaag correct proberen in te schatten hoe de algemene stemming of de publieke

opinie in een klein dorp als Teralfene in die tijd evolueerde, is wellicht een

veel te hachelijke onderneming. Onze plattelandsbevolking was ongetwijfeld

vooral bezig met overleven en natuurlijk ook met de hopteelt zoals hierboven

beschreven. En de dorpsverantwoordelijken surften mee met de nationale

ontwikkelingen.

In Brussel brak in de zomer van 1830 vrij onverwacht de Belgische revolutie uit.

Meteen na de afscheuring en de Belgische onafhankelijkheidsverklaring te Brussel

van 4 oktober 1830 nam het Voorlopig Bewind hier de macht van koning Willem I

over. Er werd uitgevaardigd om overal in het land snel snel lokale verkiezingen

te houden, nog in oktober 1830 dus. Uiteraard volgens het cijnskiesrecht waarbij

slechts een zeer beperkt aantal personen stemrecht hadden. De omstandigheden

waarbij die eerste Belgische gemeenteraadsverkiezingen te Teralfene plaatsvonden

zijn onduidelijk. De notulen ontbreken immers. In elk geval kwamen burgemeester

Van Nieuwenhove en zijn twee schepenen (waaronder Guldemont) er vanaf dat moment

niet meer aan te pas en kondigde het volledig vernieuwde gemeentebestuur

zichzelf hier op 5 november 1830 aan. Mogelijk werden de oude bestuurders aan de

kant geschoven omdat ze als "te orangistisch" werden beschouwd, zoals dat op

vele andere plaatsen het geval was. Een andere mogelijkheid is dat ze aan dit

onzeker avontuur zelf niet wensten deel te nemen omwille van de onduidelijke

uitkomst van wat aanvankelijk een grotendeels "Brusselse" omwenteling leek.

Slechts twee van de vroegere raadsleden, waaronder herbergier Jan Baptiste De

Bolle (De Kroon), zetelden ook nog in de vernieuwde gemeenteraad vanaf november

1830.

In het "Register van de beraedslaegingen en Besluyten van 't gemeente Bestuur

van Teralphene" voltrekt de Belgische revolutie zich door twee opeenvolgende

gemeentelijke besluiten die onder elkaar op de dezelfde bladzijde werden

genoteerd door de gemeentesecretaris. Het eerste besluit dateert van 24 juli

1830 betreffende een grote schoonmaak te Teralfene en werd nog uitgevaardigd

door burgemeester Van Nieuwenhove en zijn schepenen. Meteen daaronder volgt het

besluit van 5 november 1830 waarbij de werking en de bevoegdheden van de nieuwe

burgemeester Asselman en zijn schepenen wordt aangekondigd:

* 24 juli 1830: laatste besluit van oude gemeentebestuur van Teralfene (Verenigd

Koninkrijk der Nederlanden):

De burgemeester en assessoren der gemeente van Teralphene, klagten ontfangen

hebbende en te meer gezien dat er veel wymen (*) geplant zyn langs waterleeden

en voetwegen in de zelve gemeente, de welke door hunne nabeyheyd beletsel geven

aen 't openen of uytdoen dezer waterleeden en aen de publieke passagie,

verwittigen door deze al de geene die het aengaet, van binnen de dry dagen naer

de publicatie dezer, deze wymen uyt te wyen, of dusdanig intebinden dat zy geen

beletsel meer en geven aen 't openen der gemelde waterleeden of gragten en aen

de publieke passagie.

Zy verwittigen voorder, al de geene die het aengaet, van binnen de tien dagen

behoorlyk te openen alle gragten en waterleden gelegen in de zelve gemeente op

dat aldus de waters hunnen behoorlyken loop zouden konnen hebben.

Item van binnen de vyf dagen naer date dezer, af te kappen alle haegen, boomen

immers al hoegenaemd haut, hangende over de straeten of die eenig beletsel

zouden konnen geven aen de publieke passagie.

En eyndelinge, van binnen het voormeld tydstip van vyf dagen weg te nemen alle

haut, boomen, kleemhoopen, immers al hetgeene beletsel kan geven aen de publieke

passagie, alles onder de pene als naer rechte.

Gedaen in 't gemeentehuys, den 24 July 1830.

Den Secretaris Den Burgemeester

Joseph De Doncker J.B. Van Nieuwenhove

P.S.: (*) De "wijmenteelt" was hier van oudsher een niet-onbelangrijke

landbouwactiviteit; Wijmen waren eigenlijk twijgen van wilgen gebruikt als

bindmateriaal of in de mandenmakerij. Er bestond een bloeiend handeltje rond.

* 5 november 1830: eerste besluit van nieuwe gemeentebestuur van Teralfene na de

Belgische Omwenteling:

Uytoeffeningen der differente branchen of takken der gemeenteadministratie

Den burgemeester en assessoren der gemeente van Teralphene maeken by deze hunne

inwoonders bekend, dat voor het uytoeffenen der respectieve branchen der

administratie, zy tusschen malkanderen hebben besloten, als volgt.

Dat den burgemeester zal uytoeffenen de fonctie van beampten van den borgerlyken

stant, en dat alsvolgens voor het toekomende alle declaratien van geboorten en

overleyden 't zynen huyse moeten gedaen worden. Dat voorder hy alnog zal

uytoeffenen al wat de militie of om beter te zeggen het militair aengaet en de

briefwisseling van alle hoegenaemde branchen, behoudens de volgende.

Dat den 1sten Assessor sieur Dominicus De Bisschop de politie zal uytoeffenen en

al wat de publieke rust zal aengaen.

En dat den 2den Assessor sieur Callebaut, zal uytoeffenen de fonctie van

distributeur van den armen.

Bygevolg mag een ieder die het zal aengaen zig begeven by wie het zal noodig

wezen.

Gedaen en gereguleerd te Teralphene, den vyfden november 1830

Den Secretaris Den Burgemeester

Joseph De Doncker Adriaen Franciscus Asselman

Tot slot keren we terug naar de plek waar we gestart waren, nl. aan de Brusselse

Steenweg te Hekelgem, ter hoogte van de Boekhoutberg. We schrijven, dinsdag 19

juli 1831 in de late namiddag. Een menigte staat aan de provinciegrens al vele

uren te wachten want opnieuw werd er koninklijk bezoek verwacht. Prins Leopold I

kwam vanuit Engeland, via Calais, Oostende, Gent en Aalst hier voorbij om enkele

dagen later in Brussel de eed af te leggen als eerste koning der Belgen.

Het verhaal is eerder beschreven. Een artikel van Henri Roseleth uit 1914 in

Eigen Schoon en de Brabander beschrijft het nogal lyrisch:

"Te Hekelgem waar de nieuwe Vorst den eersten voet op Brabantschen grond zou

zetten, wedieverde men om hem eene weerdige ontvangst voor te bereiden. Het was

op 19 juli omtrent middag dat de koninklijke stoet in onze gemeente verwacht

werd. Al de huizen langs den Brusselschen steenweg waren netjes versierd, en de

gevels met lover en lauwerkranschen behangen. Op gansch den, doorticht waren,

met bloemen en loofwerk versierde masten geplant, en op de hoogte van Boekhouder

was een prachtige praalboog opgericht. Het was daar dat de plaatselijke

overheden omringd door gansch de bevolking, en duizenden nieuwsgierigen

toegestroomd uit de naburige dorpen van in den voormiddag al post gevat hadden

om den eersten koning der Belgen te zien en toe te juichen. Uren lang wachtte

men met ongeduld op 's koning aankomst en het was omtrent 5 uren als een

ongezonde postiljon de blijde tijding bracht dat de koninklijke stoet de stad

Aalst verlaten had, en in aantocht was. Wanneer de hofkoetsen aan Boekhoutberg

verschenen, ging een oorverdovend gejuich uit de samengepakte menigte op,- uit

duizenden monden gelijk weerklonk de kreet "Leve de Koning, Leve de nieuwe

Vorst!" De Burghemeester M. De Doncker alhoewel sinds enigen tijd ziekelijk had

er nochtans aan gehouden onzen Koning te verwelkomen. Als de stoet op het

grondgebied van Hekelgem stil hield, naderde de Burgemeester zichtbaar ontroerd,

het koninklijk rijtuig; nauwelijks had hij den vorst eenige woorden toeges tuurd

of hij werd zoodanig door ontroering getroffen, dat het hem onmogelijk was de

lezing van de welkom rede voort te zeten ; het schrift ontviel zijne bevende

hand, en als ontzenuwd, zakte hij in de armen der omstaanders. Léopold I den

toestand bemerkende stapte uit de koets, drukte m. De Doncker de hand en stuurde

hem, door tussenkomst van een aan zijne persoon gehechten officier, eenige

woorden van dank en opbeuring toe...."

Joseph De Doncker was geboren en opgegroeid te Teralfene maar werd nadien voor

vele jaren de burgemeester van Hekelgem. In tegenstelling tot J.B. Van

Nieuwenhove kon De Doncker na de Belgisch omwenteling als burgemeester wél

aanblijven, al leefde hij geen jaar meer. Naast burgervader van Hekelgem is hij

de laatste jaren van zijn leven ook de gemeentesecretaris van Teralfene geweest

van 1827 tot aan zijn overlijden op 12 augustus 1831.

Een nieuw land met een vers koningshuis. Een nieuwe regering. Nieuwe

burgemeesters en gemeentebesturen. De Belgische geschiedschrijving kon beginnen

!

Bronnen:

* Registers van beraadslagingen van de gemeenteraad (Teralfene). Periode 9 april

1825 -10 november 1846, ingekeken in het Rijksarchief te Leuven.

* Processen-verbaal van gemeenteraads- en andere verkiezingen, 1818-1819,

1821-1822, 1839, 1842 en 1845, ingekeken in het Rijksarchief te Leuven.

* Historische Nederlandse kranten; digitaal vrij raadpleegbaar via

http://kranten.kb.nl/

* Nieuwsbrief Internationaal Rederijkerscongres A A L S T van 31 MEI & 1 juni

2008 (De Catharinisten), via http://www.rederijkers.org/

* Tijdschrift De Argus, derde deel (1826), blz 185 in verband met hop-volksfeest

te Aalst in 1826, gelezen via google ebook

* "Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde opzigtelyk de

zuydelyke provintien der Nederlanden" (1824), J.F. Willems, gelezen via google

ebook

* Eigen Schoon en de Brabander. 1914, 11-12, Henri Roseleth